TEKNOKENT VE AR-GE/TASARIM MERKEZLERİNE YÖNELİK VERGİ DENETİMLERİ

 

Son yıllarda dijital dönüşüm ve yapay zekâ destekli analiz sistemlerinin vergi denetimlerine entegre edilmesiyle birlikte, Teknokent şirketleri ile Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine yönelik vergi incelemeleri hem sayıca artmış hem de içerik bakımından daha derinlemesine yapılır hale gelmiştir. Bu durum, firmaların mali uygulamalarını sadece mevzuata uygun hale getirmekle kalmayıp aynı zamanda denetime hazır ve şeffaf bir yapıya kavuşturmasını da zorunlu kılmaktadır.

Bu makalede, 4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (TGB) Kanunu kapsamında Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde faaliyette olan firmalar ve 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme Ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında faaliyet gösteren Ar-Ge/Tasarım Merkezlerinin sıkça karşılaştığı vergi denetimi başlıkları detaylı şekilde incelenmekte, uygulamada karşılaşılan riskli alanlar ve çözüm önerileri örneklerle açıklanmaktadır.

1. Şirket Ortağının Şirketten Almış Olduğu Paralar: 131 Hesap ve Adat Faizi

Vergi Denetim Kurulu, yapay zekâ sistemleri aracılığıyla 131 - Ortaklara Borçlar hesabındaki hareketleri diğer hesaplarla çapraz kontrol ederek, ortaklara faizsiz borç verildiği durumları tespit etmektedir. Bu tür borçlar için faiz tahakkuku yapılmaması durumunda örtülü kazanç dağıtımı riski gündeme gelmektedir.

Örnek Durum: Bir ortak, 2024 yılı içinde şirketten 1.000.000 TL borç almıştır. Bu borç 131 hesapta izlenmiş, ancak yıl sonunda bu borca ilişkin faiz tahakkuku yapılmamıştır. 642 – Faiz Gelirleri hesabında bir kayıt bulunmadığı için sistem otomatik olarak bir izaha davet yazısı üretir:

"Şirketinizin 2024 yılı kayıtlarında 131 hesapta ortağınıza ait 1.000.000 TL borç kaydına rastlanılmıştır. Ancak 642 hesapta bu borca ilişkin herhangi bir faiz tahakkukuna yer verilmediği görülmüştür. Bu kapsamda, ilgili işlemler hakkında izahat verilmesi gerekmektedir."

Uygulama Tavsiyesi:

• Şirketten ortaklara yapılan borç işlemleri için piyasa faiz oranları (örneğin TCMB ortalama mevduat faizleri) esas alınarak adat faizi hesaplanmalıdır.
• Hesaplanan faiz gelirleri 642 hesapta muhasebeleştirilmeli ve beyanlara dahil edilmelidir.
• Muhakkak Fatura düzenlenmelidir.
• Bu tür kayıtlar, e-defter ve beyannamelerle tutarlı olmalıdır.

2. %3 Özel Fon Yükümlülüğü:

7263 sayılı kanunla 4691 ve 5746 sayılı kanunlara eklenen maddeler kapsamında 2022 yılından itibaren yürürlüğe giren düzenleme uyarınca, Teknokent ve Ar-Ge/Tasarım Merkezlerinin sağladığı vergi avantajlarının bir kısmının şirkette özel fon olarak ayrılması zorunlu hale gelmiştir.

Yükümlülük Şartları:

• 4691 sayılı Kanun kapsamında sağlanan kazanç istisnası veya 5746 sayılı Kanun kapsamında indirilen Ar-Ge tutarı 2.000.000 TL'yi aşıyorsa, bu tutarın %3'ü özel fon olarak ayrılmalıdır.
• Ayrılan fon "549 – Özel Fonlar" hesabında pasifte gösterilmelidir. (Önemli!)

Örnek Durum: Bir Teknokent firması, 2024 yılı kurumlar vergisi beyannamesinde 3.500.000 TL kazanç istisnası beyan etmiştir. Ancak bu kazanç için fon ayrılmamıştır. Denetim sonucu:

• 3.500.000 x %20 = 700.000 TL’lik istisna reddedilir.
• 700.000 x %25 = 175.000 TL vergi ziyaı cezası uygulanmaksızın tarh edilir.
• Ayrıca gecikme faizleri de uygulanır.

Uygulama Tavsiyesi:

• Beyan öncesinde istisna ve indirim tutarları gözden geçirilmeli, sınırı aşıyorsa fon ayrılmalıdır.
• Fon ayrımı yıl kapanmadan yapılmalı, bilanço ve beyannameyle uyumlu şekilde muhasebeleştirilmelidir.

3. Alınan Faturalar ve Gerçeklik Denetimi

Vergi idaresi, ticari ilişkiye dayanmayan, sahte muhteviyatlı belge düzenleme riskine açık işlemleri tespit etmek amacıyla, alınan faturalar üzerinden ayrıntılı belge talebinde bulunmaktadır. Özellikle riskli firmalardan gelen faturalar incelenmektedir.

Talep Edilen Belgeler:

• Faturaya konu hizmetin açıklaması
• Teslim veya ifa şekli ve tarihi
• Ödeme kanıtları (dekontlar, makbuzlar)
• Sözleşmeler
• Muhasebe kayıtları

Örnek Durum: Bir şirket, 2023 yılında XYZ Ltd. Şti.’den 1.200.000 TL tutarında hizmet faturası almıştır. XYZ Ltd. Şti. riskli mükellef olarak belirlendiğinden (Özel Esasalar) VDK şirketten aşağıdaki izahatları talep eder:

• XYZ Ltd. Şti. ile işin tanımı nedir?
• Hizmetin gerçekleştiğine dair kanıtlar nelerdir?
• Ödemeler banka aracılığıyla mı yapılmıştır?

Uygulama Tavsiyesi:

• Faturalar öncesinde ticari ilişkiyi belgeleyen yazılı sözleşmeler yapılmalı.
• Hizmetlerin teslim edildiğini gösteren rapor, e-posta, proje çıktısı gibi belgeler saklanmalı.
• Faturaların tümü banka üzerinden ödenmeli ve kayıt altına alınmalıdır.

4. Fatura Şerhleri: İstisna Kazançlarda Zorunlu İbareler

Teknokent şirketleri tarafından düzenlenen faturalarda vergi istisnasından yararlanabilmek için belirli ibarelerin yer alması zorunludur.

Yazılım Hizmet Satışı Faturası Örneği:

"Bu fatura kapsamında yer alan gelir, 4691 sayılı Kanun’un Geçici 2. maddesi uyarınca kurumlar vergisinden istisnadır. Bu hizmet, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’nun Geçici 20. maddesi uyarınca KDV’den istisnadır. STB Kodu: 1907"

Uygulama Tavsiyesi:

• e-Fatura açıklama alanında bu ibareler eksiksiz olarak yer almalıdır.
• Fatura açıklamasında proje tanımı, kodu ve gerekiyorsa teslim tarihi belirtilmelidir.
• STB proje kodları faturaya işlenmelidir.

5. Enflasyon Muhasebesi Uygulaması

2024 yılı itibarıyla zorunlu hale gelen enflasyon düzeltmesi uygulaması, mali tabloların gerçeği yansıtması ve doğru vergi matrahı tespiti açısından büyük önem taşımaktadır.

Denetim Konuları:

• 1 Ocak 2024 tarihli düzeltme açılış kayıtlarının uygunluğu
• Enflasyon farklarının doğru hesaplanması
• Geçmiş yıl kar/zararlarına doğru aktarım

Uygulama Tavsiyesi:

• Enflasyon düzeltmesi için özel modüller kullanılmalı, hata riski minimize edilmelidir.
• Mali tablolar ile beyannameler karşılıklı kontrol edilmelidir.

6. Kur Değerlemesi ve Kambiyo Kar/Zararları

Yabancı para birimleriyle yapılan işlemlerde, yıl sonlarında TCMB döviz alış kurlarıyla değerleme yapılması zorunludur. Bu değerlemeler sonucunda oluşan kar veya zararlar 646 (kambiyo karı) ve 656 (kambiyo zararı) hesaplarında muhasebeleştirilmelidir.

Örnek: Şirketin 31.12.2024 tarihinde 30.000 USD tutarında alacağı bulunmaktadır. Kur: 28,00 TL. Yıl içinde bu alacak 26,00 TL ile kaydedildiyse, kur farkı geliri olarak 60.000 TL kambiyo karı yazılması gerekir.

Hatalı Uygulamalar:

• Dövizli işlemlerin değerlenmeden pasifte tutulması
• Kur farklarının "mahsup" yoluyla görünmez hale getirilmesi

Uygulama Tavsiyesi:

• Yıl sonunda tüm dövizli hesaplar düzenli şekilde değerlenmeli
• Kambiyo farkları doğru hesaplara yansıtılmalı
• Beyanlara entegre edilmeli

Sonuç:

Vergi denetim süreçlerinde karşılaşılan riskler ve talepler, firmaların mali sistemlerini şeffaf, tutarlı ve mevzuata uygun hale getirmesini zorunlu kılmaktadır. Bu çerçevede;

• Ticari ilişkisi olmayan faturaların muhasebe kaydına alınmaması,
• Mevzuata uygun fatura düzenlenmesi ve ibarelerin eksiksiz kullanılması,
• Ortaklara yapılan borç işlemlerinde adat faizi hesaplanması,
• Kur değerlemelerinin düzenli yapılması,

şirketlerin hem denetimlerden sorunsuz geçmesini sağlayacaktır.

 

Güven AYYILDIZ

SMMM / Ar-Ge ve Teknokent Uzmanı