I. GİRİŞ

Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunan pek çok işletmenin ortak sorunlarından bir tanesi Kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları hibe desteklerinnasıl muhasebeleştirileceği konusudur.

Uygulamada alınan bu hibe ve desteklerin doğrudan gelir hesabına mı, Yoksa özel bir fon hesabına mı alınacağı konusunda çeşitli tereddütler yaşanmaktadır.

Öncelikle konunun doğru değerlendirilmesi açısından Ar-Ge ve yenilik faaliyetinde bulunan işletmelerin hangi kanun kapsamında olduğuna bakılmalı ve alınan hibe ve desteklerinde bu kapsamda muhasebe işlemleri yapılmalıdır.
 
 II. 5746 SAYILI KANUN KAPSAMINDA HİBE VE DESTEKLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİI. GİRİŞ 

5746 Sayılı Kanun kapsamında olan bir işletmeye sağlanan hibe ve desteklerin ne şekilde muhasebeleştirileceğini aşağıdaki şekilde açıklayalım;

5746 sayılı Kanunun 3 maddesinin 7 nci bendinde; "Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların; kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları destekler özel bir fon hesabında tutulur. Bu fon, 193 sayılı Kanun ve 5520 sayılı Kanuna göre vergiye tabi kazancın ve ilgili yılda yapılan Ar-Ge harcaması tutarının tespitinde dikkate alınmaz." hükmü yer almaktadır.

31.07.2008 tarih ve 26953 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan; "Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesine İlişkin Uygulama ve Denetim Yönetmeliği"nin "Nakdi Desteklerin İzlenmesi" başlıklı 24 üncü maddesinde;

(1)   Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların, kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları hibe destekler, desteğin tabi olduğu mevzuat hükümlerine uygun olarak özel bir hesapta izlenir.

(2)   Bu hesapta yer alan tutarlar, Gelir Vergisi Kanunu ve Kurumlar Vergisi Kanununa göre vergiye tabi kazancın tespitinde gelir, Ar-Ge indirimi tutarının tespitinde Ar-Ge harcaması olarak dikkate alınmaz. Bu şekilde sağlanan karşılıksız fonlardan yapılan harcamalar yapıldığı yere göre doğrudan gider ya da amortismana tabi iktisadi kıymet olarak muhasebeleştirilir.

(3)   Bu hesabın elde edildiği hesap dönemini izleyen 5 yıl içinde sermayeye ilave dışında herhangi bir şekilde başka bir hesaba nakledilmesi veya işletmeden çekilmesi hâlinde, zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler vergi zıyaı cezası ve gecikme faiziyle birlikte işletmeden tahsil edilir.

(4)   Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunanların, kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları geri dönüşlü destekler bu kapsamda değerlendirilmez."

denilmektedir.

Buna göre yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde hibe desteği alan 5746 sayılı Kanun kapsamındaki bir işletmenin muhasebe kaydı aşağıdaki şekilde olmalıdır;

Örnek: Umut Bilişim Teknolojileri A.Ş. görme engelliler için geliştirdiği (GÜNEY) Projesi için TÜBİTAK’tan onay almış ve bu proje kapsamında 200.000,00 TL hibe desteğini tahsil etmiştir.  

24.06.2015

102.010 Bankalar (Şekerbank Gümüşsuyu Şubesi)      200.000,00 TL
                           549.010 Özel Fonlar                                                  200.000,00 TL
(GÜNEY Projesi Hibe Desteği)   

(Hibe Desteği Muhasebe Kaydı)
549 Özel Fon hesabının kullanılmasının işletmeye sağladığı avantajlar ve dikkat edilmesi gereken hususlar;

Avantajlar;
(1)  200.000,00 TL gelir yazılmayarak (% 20 oranında) 40.000,00 TL az kurumlar vergisi ödenmiştir. (200.000,00 TL x % 20 = 40.000,00 TL)
(2)  İşletme 549 özel fon hesabında tutulan 200.000,00 TL hibeyi herhangi bir dönemde sermayesine ilave edebilecektir.  

Örnek: Umut Bilişim Teknolojileri A.Ş. 24.06.2015 tarihinde görme engelliler için geliştirdiği (GÜNEY) Projesi için TÜBİTAK’tan aldığı 200.000,00 TL hibe desteğini 549 özel fonlar hesabına almıştı. Görünen lüzum üzerine 549 özel fonlar hesabında yer alan tutarın sermayeye ilave edilmesine karar verilmiştir.  (Ortak A Ortaklık Payı %55) (Ortak B Ortaklık Payı % 30) (Ortak C Ortaklık Payı % 15)

03.04.2016
501.01 Ödenmemiş Sermaye Hesabı                   200.000,00 TL
501.01.01 Ortak A     110.000,00 TL
501.01.01 Ortak B     60.000,00 TL
501.01.01 Ortak C     30.000,00 TL 

                       500.01 Sermaye Hesabı                                             200.000,00 TL                                               
                       500.01.01 Ortak A  110.000,00 TL
                       500.01.01 Ortak B   60.000,00 TL
                       500.01.01 Ortak C   30.000,00 TL
                       (Hibe Desteği Sermayeye ilave Taahhüt kaydı)

03.04.2016
549.010 Özel Fonlar                                    200.000,00 TL
(GÜNEY Projesi Hibe Desteği)
549.010 Ortak A 110.000,00 TL
549.010 Ortak B   60.000,00 TL
549.010 Ortak C   30.000,00 TL

                        501.01 Ödenmemiş Sermaye Hesabı                   200.000,00 TL
                        501.01.01 Ortak A 110.000,00 TL
                        501.01.01 Ortak B    60.000,00 TL
                        501.01.01 Ortak C    30.000,00 TL
                        (Hibe Desteği Sermayeye ilave kaydı)

(3)  İşletme 549 özel fon hesabında tutulan bu tutarı 5 yıllık sürenin sonunda sermayeye ilave etmeyip ortaklarına kar payı olarak dağıtabilecektir.

Örnek: Umut Bilişim Teknolojileri A.Ş. 24.06.2015 tarihinde görme engelliler için geliştirdiği (GÜNEY) Projesi için TÜBİTAK’tan aldığı 200.000,00 TL hibe desteğini 549 özel fonlar hesabına almıştı. Şirket yönetimi özel fonlar hesabında bulunan tutarın tamamını 5. Yılın sonunda ortaklara dağıtma kararı almıştır. (Ortak A Ortaklık Payı %55) (Ortak B Ortaklık Payı % 30) (Ortak C Ortaklık Payı % 15) 

31.08.2021
549.010 Özel Fonlar                                    200.000,00 TL
(GÜNEY Projesi Hibe Desteği)
549.010 Ortak A   110.000,00 TL
549.010 Ortak B   60.000,00 TL
549.010 Ortak C   30.000,00 TL

                           331.01 Ortaklara Borçlar Hesabı                           170.000,00 TL
                           331.01.01 Ortak A    93.500,00 TL
                           331.01.01 Ortak B    51.000,00 TL
                           331.01.01 Ortak C    25.500,00 TL              
                                    
                           360.01 Ödenecek Vergi Ve Fonlar                            30.000,00 TL                                               
(GÜNEY Projesi Hibe Desteği Dağıtımı)             
(Ortaklara ödenecek hibe desteği tahakkuk kaydı)

31.08.2020
331.01 Ortaklara Borçlar Hesabı                           170.000,00 TL
331.01.01 Ortak A    93.500,00 TL
331.01.01 Ortak B    51.000,00 TL
331.01.01 Ortak C    25.500,00 TL

                            360.01 Ödenecek Vergi Ve Fonlar                            30.000,00 TL
                            (GÜNEY Projesi Hibe Desteği Dağıtımı)

                           102.010 Bankalar (Şekerbank Gümüşsuyu Şubesi)      200.000,00 TL
                           (Ortaklara ödenen hibe desteği kaydı)

Dikkat edilmesi gerekenler;

(1)  Özel fon hesabında tutulan 200.000,00 TL’nin 5 yıllık süre dolmadan (31.12.2020 tarihinden önce) sermayeye ilave edilmeden ortaklara dağıtılması halinde önce kurumlar vergisi, vergi zıyaı cezası ve gecikme faizi hesaplanacak, daha sonra ise ortağın gerçek kişi olması halinde %15 stopaj yapılacaktır. Fon hesabına alınan tutarlarla ilgili olarak 5 yıllık sürenin dikkate alınması işletmeler için ciddi önem arz etmektedir.

 III. 4691 SAYILI KANUN KAPSAMINDA HİBE VE DESTEKLERİN MUHASEBELEŞTİRİLMESİ  

4691 sayılı Kanun kapsamında olan bir işletmeye sağlanan hibe ve desteklerin ne şekilde muhasebeleştirileceğini aşağıdaki şekilde açıklayalım;

Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerine kamu kurum ve kuruluşları, kanunla kurulan vakıflar ile uluslararası fonlardan aldıkları hibe destekleriniözel bir fon hesabına alınmadan doğrudan gelir yazılmak suretiyle muhasebeleştirilir.

Konuya ilişkin olarak Gelir İdaresi Başkanlığı’ncaverilenözelgede(*); “Teknoloji geliştirme bölgelerinde faaliyet gösteren mükelleflere, istisnadan yararlanan Ar-Ge projelerine ilişkin olarak, TÜBİTAK ve benzeri kurumlar tarafından ilgili mevzuat çerçevesinde hibe şeklinde sağlanan destek tutarları ile diğer kurumların bu mahiyetteki her türlü bağış ve yardımları, kurum kazancına dâhil edilecek ve istisnadan yararlandırılacaktır."   açıklamalarına yer verilmiştir.

Buna göre,  TÜBİTAK'tan geri ödemesiz olarak alınan destek tutarının alındığı yılın kurum kazancına dâhil edilmesi ve 4691 sayılı Kanunun geçici 2 inci maddesine istinaden de istisna edilmesi gerekmektedir.” denilmektedir.

Yukarıdaki açıklamalar çerçevesinde 4691 sayılı Kanun kapsamında olan bir işletmenin hibe desteği muhasebe kaydı aşağıdaki şekilde olmalıdır;

Örnek: Güney Bilişim Teknolojileri A.Ş. işitme engelliler için geliştirdiği (UMUT) Projesi için TÜBİTAK’tan onay almış ve bu proje kapsamında 100.000,00 TL hibe desteğini tahsil etmiştir.

21.03.2012
102.010 Bankalar (Şekerbank Gümüşsuyu Şubesi)                      100.000,00 TL  
                                           602.010 Diğer Gelirler                                100.000,00 TL
                                           (UMUT Projesi Hibe Desteği)

(Hibe Desteği Muhasebe Kaydı)

602 Diğer Gelirler hesabına alınan 100.000,00 TL beyannamenin istisnalar satırına yazılarak vergiden istisna edilecektir. 

IV. SONUÇ

Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerinde bulunan işletmelerin projelerine sağlamış olduğu hibe ve desteklerin tabi oldukları mevzuat hükümlerine uygun olarak muhasebeleştirme yapmaları gerekmektedir.