AR-GE VE TASARIM MERKEZİ OLMAK ARTIK ESKİSİ KADAR KOLAY DEĞİL!  

Bilindiği üzere, Ar-Ge, yazılım ve tasarım faaliyetlerinin destek süreçleri Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yürütülmektedir.

Bu desteklerle ilgili 5746 sayılı Kanun 28.02.2008 tarihinde yayımlanmıştır.

Konunun detaylarına girmeden önce; Kanunun amacı, Ar-Ge ve tasarım Merkezi olmanın temel şartları ile Ar-Ge ve tasarım merkezlerine sağlanan indirim ve istisnaları kısaca hatırlatmakta fayda vardır;

I. MEVZUAT

1. 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanunun Amacı Nedir?

o   Üründe ve üretim süreçlerinde yenilik yapılması

o   Teknolojik bilgi üretilmesi

o   Ar-Ge ve tasarım personeli ve nitelikli işgücü istihdamının artırılmasının teşvik edilmesi

o   Ar-Ge ve tasarıma yönelik doğrudan yabancı sermaye yatırımlarının ülkeye girişinin hızlandırılması

o   Teknolojik bilginin ticarileştirilmesi

o   Ürün kalitesi ve standardının yükseltilmesi olarak tanımlanmaktadır.  

2. Ar-Ge Merkezi Olabilmek İçin Neler Gerekiyor?

o   Ar-Ge Merkezinde araştırmacı ve teknisyen statüsünde çalışacak en az 15 Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge personeline sahip olunması, (Bazı sektörler için 30 Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge personeline sahip olunması,)  

o   Ar-Ge Merkezinde Ar-Ge veya tasarım projelerinin bulunması,  

o   Ar-Ge ve destek personelinin Ar-Ge Merkezinde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olunması,  

o   Ar-Ge veya tasarım faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirilmesi,  

o   Ar-Ge Merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekan içinde yer alması   gerekmektedir.    

3. Tasarım Merkezi Olabilmek İçin Neler Gerekiyor?

o   Tasarım Merkezinde tasarımcı ve teknisyen statüsünde çalışacak en az 10 Tam Zaman Eşdeğer Tasarım personeline sahip olunması,  

o   Tasarım Merkezinde tasarım projelerinin bulunması,  

o   Tasarım ve destek personelinin Tasarım Merkezinde çalıştığının fiziki kontrolünü yapacak mekanizmalara sahip olunması,  

o   Tasarım faaliyetlerinin yurt içinde gerçekleştirilmesi,  

o   Tasarım Merkezlerinin ayrı bir birim şeklinde örgütlenmiş ve tek bir yerleşke veya fiziki mekân içinde yer alması,   gerekmektedir.  

4. Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine Sağlanan İstisna, İndirim ve Teşvikleri Nelerdir?  

o   Ar-Ge/Tasarım İndirimi  

o   Sigorta Primi İşveren Prim Desteği  

o   Gelir Vergisi Stopajı Desteği  

o   Damga Vergisi İstisnası  

o   Gümrük Vergisi İstisnası  

o   Temel Bilimler Desteği (İki yıl süreyle brüt asgari ücret tutarı kadar)  

o   Makine ve Teçhizat Alımında KDV İstisnası  

o   Doktoralı Personel Desteği (İki yıl süreyle brüt asgari ücret tutarı kadar)  

o   Stajyer Desteği            

II. DEĞERLENDİRME

 Asıl konumuza dönecek olursak, neden Ar-Ge ve tasarım merkezi olmak eskisi kadar kolay değildir? Öncelikle yıllara göre Ar-Ge ve Tasarım Merkezi sayılarına bir bakalım.

AR-GE MERKEZLERİ

2008 16
2009 35
2010 18
2011 21
2012 24
2013 19
2014 22
2015 57
2016 90
2017 358
2018 286
2019 176
2020 57
2021 67
2022 (ilk 3 ay) 3

TOPLAM 1.249          

TASARIM MERKEZLERİ

2016 6 2
2017 95
2018 121
2019 56
2020 34
2021 14
2022 (ilk 3 ay) 1

TOPLAM 327  

Ar-Ge ve tasarım merkezi sayısı mevcut durumda 1.576’dır.

12 Mart 2008 tarihli ve 5746 sayılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun ile Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge personeli 50 olarak ilan edilmişti.

18 Haziran 2014 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile 50 olan Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge personeli sayısı 30’a indirilmişti.

17 Ağustos 2017 tarihli ve 30157 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Bakanlar Kurulu Kararı ile de 30 olan Ar-Ge personeli sayısı 15’e indirilmiştir.

Tablodan da anlaşılacağı üzere, 2017 ve 2018 yıllarında Tam Zaman Eşdeğer Ar-Ge personeli şartının aşamalı olarak 15’e düşürülmesi sebebiyle yoğun bir başvuru süreci ile Ar-Ge merkezi başvuruları kabul edilmiş ve onaylanmıştır.

2019 yılı ve sonrasında yapılan başvuruların ise kabul alması aşamalı olarak azalmıştır.

 Ar-Ge ve tasarım merkezlerine başvuru ve ara denetimlerde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca talep edilen ilave istekler (ödevler) aşağıda sunulmuştur. Bu istekler 2019 ve öncesindeki başvurularda ödev olarak verilmiş olup, 2019 sonrasında yapılan başvurularda ise ret gerekçesi olarak değerlendirilmektedir.

Ar-Ge ve Tasarım Merkezlerine Verilen Ödevler Nelerdir?

1.     Fikri ve sınai mülkiyet haklarına ilişkin ayrı birim kurulması,
2.     Patent, Faydalı Model, Endüstriyel Tasarım müracaatları,
3.     Üniversite/Sanayi iş birliğinin geliştirilmesi,
4.     Ar-Ge/Tasarım merkezi stratejilerinin belirlenmesi,
5.     Yayın/makale/bildirim portföyünün geliştirilmesi,
6.     Ulusal veya uluslararası destekli projelerin başvurularının yapılması,
7.     Ar-Ge projelerine yönelik nitelikli personel istihdamının arttırılması,
8.     Ar-Ge Merkezi personelinin Yüksek Lisans ve Doktora programlarına teşvik edilmesi
9.     Ar-Ge harcamasının ciroya oranın arttırılması,
10.  Kongre, konferans, fuar ve sempozyumlara özellikle bildirili katılımların sağlanması,
11.  Ar-Ge projelerinin Ar-Ge niteliklerinin arttırılması,
12.  Ar-Ge personeline yönelik teşvik ve ödül sisteminin geliştirilerek somutlaştırılması,
13.  Ar-Ge sonucu elde edilen ürünlerden elde edilen cironun arttırılması,  

2019 yılı sonrasında yapılan Ar-Ge ve tasarım merkezi başvurularında yukarıda verilen ödevler artık bir ret gerekçesi olarak sunulmaktadır. 2022/Mart itibariyle yılında yapılan başvurulardan sadece 3 Ar-Ge Merkezi ve 1 Tasarım Merkezi onay alabilmiştir. Hemen hemen her 4 başvurudan 3 tanesi ret olmaktadır. Bu ortalama ile 2022 yılında onaylanacak Ar-Ge ve tasarım merkezi sayısının toplamda 15’i geçmeyeceği değerlendirilmektedir.

Yapılan mevcut başvuruların hemen hemen %75’inin ret ile sonuçlanmasının yanı sıra, Ar­-Ge merkezlerinde veya tasarım merkezlerinde Değerlendirme ve Denetim Komisyonu değerlendirmesi sonucunda, denetimde tespit edilen eksiklik ve ihlalin ölçüsüne göre Ar­-Ge  veya tasarım merkezi belgesi Bakanlık tarafından iptal edilmekte veya eksikliklerin giderilmesi için üç ayı geçmemek üzere ilgili işletmeye süre verilmektedir. Verilen bu süre içinde işletme, sağlanan destek ve teşviklerden yararlanamamaktadır.

  Değerlendirme ve Denetim komisyonlarınca yapılan denetimlerde belge iptali yapılan Ar-Ge ve tasarım merkezleri, işletmenin bağlı bulunduğu Vergi Dairesi/VDK ve Sosyal Güvenlik Kurumunca incelemeye sevk edilmektedir. İnceleme sonrasında Ar-Ge ve tasarım merkezlerinin yararlanmış olduğu tüm destek ve indirimlerin cezalı olarak geri alınması söz konusu olmaktadır.  

III. ÖNERİ

Başvuru ve değerlendirme aşamasında Ar-Ge içeriği, teknoloji düzeyi ve yenilikçi yönü ile son derece başarılı olan, proje çıktılarının ekonomik ve ulusal kazanıma dönebileceği tartışmasız başvuruların dahi reddedilebildiği görülmektedir. Buna göre, Ar-Ge ve tasarım merkezi kurulması için Bakanlığa başvuru yapacak işletmeler, teknik, idari ve mali altyapılarını çok dikkatli şekilde oluşturmalı ve bu yazımızda belirtilen ödevlerle ilgili gerekli aksiyonları aldıktan sonra, detaylara dikkat ederek başvuru aşamasına geçmelidir.   

 Güven AYYILDIZ SMMM – AR-GE VE TEKNOKENT UZMANI